Skip to main content
1
Blog

Buraki

By 4 października 2016 3 czerwca, 2020 Brak komentarzy
Buraki - właściwości odżywcze i zdrowotne

Buraki to jedno z tych warzyw, bez których trudno wyobrazić sobie tradycyjną polską kuchnię. W sztuce kulinarnej większości z nas burak kojarzy się z pysznym barszczem czerwonym, a ten z kolei jest nieodłącznym elementem wigilijnej kolacji – obowiązkowo w towarzystwie aromatycznych grzybów i uszek. Warto wiedzieć, że buraki to jednak nie tylko bogactwo smaku, ale też skarbnica cennych składników odżywczych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Burak ćwikłowy powinien więc zagościć w naszym menu nie tylko od święta, ale na stałe!

Historia buraków

Buraki są znane i cenione – nie tylko z uwagi na swoje walory smakowe, ale również lecznicze – już od tysięcy lat. Jeśli sięgniemy do pierwszych spisanych źródeł na temat tej wyjątkowej rośliny, zawędrujemy do Babilonii – starożytnego państwa leżącego w krainie Mezopotamii, na obszarze współczesnego Iraku. Z zachowanych dokumentów z 722 roku p.n.e. wynika, że buraki były uprawiane m.in. w ogrodach Merodaka-Baladana (Marduka-alpa-iddina II), króla Babilonu.

Nieco później, bo ok. 400 p.n.e., buraki zaczęto uprawiać w Grecji, a następnie w Rzymie. Od samego początku dążono też do tego, aby stworzyć jak najlepsze odmiany buraka, np. z jak największymi liśćmi oraz korzeniem. Buraki były uprawiane przez okres średniowiecza jako warzywo liściaste m.in. w Niemczech, Włoszech i Francji. Pierwsze naukowe dzieła opisujące odmiany buraka powstały końcem XVI wieku.

W połowie XVIII wieku, a dokładniej w 1747 roku, niemiecki chemik – Andreas Sigismund Marggraf – odkrył sacharozę w burakach. On też jest twórcą metody wydzielania cukru z buraków, która przyczyniła się do przemysłowego wytwarzania cukru.

Łacińskie nazwy opisanych szczegółowo przez siebie gatunków oraz podgatunków buraków, które obowiązują po dziś dzień, nadał kilka lat później (w 1753 roku) szwedzki lekarz i przyrodnik, Karol Linneusz.

Cukier buraczany zaczęto produkować w 1801 roku na Śląsku. W kolejnych latach podejmowano wiele innych badań i doświadczeń z burakiem w roli głównej. Obecnie buraki są uprawiane na całym świecie i wykorzystywane zarówno do celów spożywczych, do produkcji cukru, jak i jako roślina pastewna.

Uprawa buraków

Burak ćwikłowy należy do roślin dwuletnich. Jadalny jest nie tylko sam korzeń, ale również jego młode liście, które zwane są botwinką. Jest to roślina niezbyt wymagająca pod względem uprawy. Warto natomiast pamiętać, że buraki ćwikłowe są wrażliwe na zakwaszenie gleby – jej odczyn powinien być lekko zasadowy lub obojętny. Najlepiej rosną na glebie piaszczysto-gliniastej. Potrzebują umiarkowanego nawodnienia i słonecznego stanowiska.

Ze względu na to, że buraki ćwikłowe są wrażliwe także na niską temperaturę, wysiewa się je nieco później niż pozostałe rośliny korzeniowe. Minimalna wartość termiczna potrzebna do kiełkowania wynosi 8 st. C. W czasie przymrozków dochodzi do uszkodzeń młodych siewek.

Wysiew można rozpocząć początkiem kwietnia do dobrze spulchnionej gleby (by korzeń miał swobodne warunki do rozwoju). Można je wysiewać także później – pomiędzy końcem kwietnia i połową maja (idealnie nadają się do jedzenia latem i jesienią) oraz od końca maja do początku lipca. Buraki ćwikłowe wysiane najpóźniej, pomiędzy drugą połową maja a początkiem lipca, cechują się bardzo dobrym, wyrazistym smakiem. Przeznaczone są też do długiego przechowywania.

Należy unikać uprawy buraków w sąsiedztwie m.in. ziemniaków, pomidora czy marchwi, gdyż mogą one mieć na niego niekorzystny wpływ. Korzystnie natomiast jest uprawiać buraki ćwikłowe w towarzystwie sałaty, cebuli, ogórka, kopru.

Burak ćwikłowy wykazuje duże zapotrzebowanie m.in. na potas i azot. Aby uniknąć gromadzenia nadmiernej ilości azotanów w korzeniu, nawożenie azotem najlepiej przeprowadzić jeszcze przed wysiewem, a następnie kontrolować poziom tego pierwiastka, by nie nawozić nim bez faktycznej potrzeby. Najbardziej jednak burak jest wrażliwy na niedobór boru. Wówczas naszą uprawę mogą dopaść sucha zgnilizna korzeni oraz zgorzel liści sercowych.

Właściwości odżywcze i zdrowotne buraków

Burak czerwony kryje w sobie mnóstwo witamin i minerałów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Surowe buraki zawierają w sobie ogromne ilości witamin z grupy B (m.in. kwasu foliowego), witaminę A, C, a także pierwiastki takie jak magnez, potas, wapń, sód, czy rubid i cez. To prawdziwa witaminowa bomba!

Buraczki na sprawność i dobry nastrój

Dowiedzione zostało, że sok z buraków posiada właściwości energetyzujące, co sprawia, że wypicie szklanki tego zdrowego napoju może skutecznie podnieść sprawność i pomóc wytrwać podczas intensywnego treningu – oczywiście pod warunkiem, że będziemy pić sok regularnie. Składnikiem zawartym w burakach czerwonych jest także betaina wykorzystywana w leczeniu depresji. Według badań skutecznie wpływa ona na poprawę nastroju.

Podobną funkcję pełni tryptofan, który daje uczucie zadowolenia – dokładnie tak samo jak po zjedzeniu kawałka czekolady. Nie da się jednak ukryć, że buraki są zdecydowanie zdrowszym „źródłem dobrego samopoczucia” niż słodycze. Ponadto dowiedziono, że warzywo to pozytywnie wpływa na poprawę pamięci, funkcjonowanie mózgu i obniżenie „złego” cholesterolu. Właściwości buraka mogą więc sprawić, że poczujemy się naprawdę lepiej!

Sok z buraka pomaga wrócić do formy po udanej zabawie z alkoholem w roli głównej – przywraca bowiem równowagę w żołądku, wspiera oczyszczanie krwi i pracę wątroby. Z tego samego powodu warto po niego sięgać w przypadku epizodów zgagi i za każdym razem, gdy planujemy tłustą, mięsną ucztę.

Buraki w walce o zdrowie

Buraki mają pozytywny wpływ na układ krwionośny. Po każdą postacią są zatem zalecane m.in. osobom po chemioterapii, zmagającym się z anemią, a nawet z białaczką. Oczywiście nie stanowią one cudownego leku, ale zdecydowanie wspierają proces leczenia. Buraki polecane są ponadto osobom cierpiącym na nadciśnienie, a także kobietom w ciąży (ze względu na dużą zawartość witamin z grupy B, w szczególności zaś kwasu foliowego, który warunkuje prawidłowy rozwój płodu).

Zawarte w burakach substancje są silnymi przeciwutleniaczami zwalczającymi szkodliwe wolne rodniki. Potencjalnie mogą więc zapobiegać rozwojowi niebezpiecznych dla zdrowia i życia nowotworów.

Buraki – kalorie i dieta

Burak ćwikłowy ważący 100 gramów zawiera około 38 kalorii. Jest zatem warzywem niskokalorycznym, a jednocześnie niezwykle bogatym w błonnik, który m.in.:

  • przyspiesza przemianę materii,
  • zmniejsza wchłanianie trójglicerydów i cholesterolu,
  • zmniejsza uczucie głodu,
  • obniża ciśnienie tętnicze krwi.

Regularne spożywanie buraków jest więc świetnym pomysłem w przypadku każdego, kto chce zadbać o prawidłową masę ciała i pozbyć się kilku zbędnych kilogramów.

Uwaga! Pomimo tego, że buraki są niskokaloryczne, cechują się wysokim indeksem glikemicznym ze względu na dużą zawartość cukru. Dlatego też osoby chorujące na cukrzycę powinny sięgać po buraki rozważnie, najlepiej po konsultacji z lekarzem.

Tabela wartości odżywczych buraka (w 100 g produktu)

KALORIE 33 kcal
BIAŁKO 1,8 g
WĘGLOWODANY 9,5 g
TŁUSZCZ 0,1 g
BŁONNIK POKARMOWY 2,2 g

Zawartość witamin i minerałów (w 100 g produktu)

SÓD 52 mg
POTAS 348 mg
WAPŃ 41 mg
FOSFOR 17 mg
ŻELAZO 1,7 mg
MAGNEZ 17 mg
WITAMINA A 2 µg
BETA-KAROTEN 12 µg
TIAMINA (WITAMINA B1) 0,020 mg
RYBOFLAWINA (WITAMINA B2) 0,050 mg
NIACYNA (WITAMINA B3) 0,40 mg
WITAMINA C 10 mg
WITAMINA E 0,03 mg

Jak przyrządzać buraki?

Pomimo tego, że buraki dość jednoznacznie kojarzą się z barszczem czerwonym, można wykorzystać ich ogromny potencjał i wyczarować z nich wiele innych wspaniałych dań i dodatków.

Po pierwsze wspomniany już kilkakrotnie powyżej sok z buraków. Można go kupić lub przygotować samodzielnie z buraków świeżych bądź kiszonych. W tym celu wystarczy wrzucić umyte i obrane buraki do wyciskarki (sok ze świeżych buraków). Soku z buraka nie należy pić w nadmiernych ilościach. Warto zacząć od kilku łyżeczek dziennie, stopniowo zwiększając tę ilość, by zobaczyć, jak organizm (w szczególności układ pokarmowy) zareaguje na jego przyjmowanie. Docelowo należy wypijać nie więcej niż 250 ml soku dziennie.

Sok z buraka można łączyć z innymi warzywami a nawet owocami. Świetnie wypada w zestawieniu np. z jabłkiem, selerem naciowym czy pomarańczą. Śmiało możemy też przyprawić go pieprzem, dodać świeży imbir czy natkę pietruszki. Warto eksperymentować, by odnaleźć swoje ulubione smaki.

Równie łatwo możemy przygotować sok z kiszonych buraków. Wystarczy umyte, obrane i drobno pokrojone buraki zalać przegotowaną wodą (około 1 litr na pół kilograma buraków). Do tego dodajemy skórkę chleba razowego, odrobinę koperku, czosnku, soli i cukru (łyżka cukru i soli na każdy litr wody). Pozostawiamy miksturę na kilka dni. Gdy sok ulegnie fermentacji, przecedzamy i przelewamy do czystych słoiczków lub butelek. Możemy go przechowywać przez kolejne kilka dni, najlepiej więc przygotowywać na bieżąco niewielkie porcje.

Ograniczyć picie soku z buraka (lub zrezygnować z niego) powinny osoby cierpiące m.in. na kamicę nerkową, odmiedniczkowe zapalenie nerek, dnę moczanową, wrzody żołądka i jelit. Przed rozpoczęciem kuracji najlepiej skonsultować tę kwestię z lekarzem.

Choć niewątpliwie sok z buraków to najzdrowszy sposób na przemycenie tego warzywa do diety (w czasie obróbki termicznej traci część cennych składników odżywczych), nie każdy chętnie skusi się na taką propozycję. Jeżeli nie jesteśmy miłośnikami tego typu smaków, możemy przygotować pyszny obiad, wykorzystując PROSTE HISTORIE, np. Barszcz ukraiński. Mrożone warzywa to gwarancja oryginalnego smaku i świeżości. Podając na stół wyśmienity barszcz ukraiński, będziemy mieć pewność, że rodzina otrzyma wartościowy, aromatyczny i smaczny posiłek. Dzięki wysokiej jakości mrożonym warzywom mamy możliwość posiadania soczystych czerwonych buraczków zawsze pod ręką, kiedy tylko najdzie nas na nie ochota.

Inną propozycją jest oczywiście sałatka z buraków – wprost idealna do obiadu. Świetnie komponuje się z każdym mięsem! Możemy je kupić w każdym sklepie lub przygotować samodzielnie – drobno starte na papkę lub większe wiórki. Po pasteryzacji można je przechowywać przez bardzo długi czas w chłodnym, ciemnym miejscu.

Wyżej wymienione to dość klasyczne odsłony buraków. Jako że – jak zostało już nadmienione – burak to warzywo o ogromnym potencjale, możemy je wykorzystać na wiele innych sposobów. Co takiego zatem można i warto wyczarować z buraków?

Na przykład pyszne, chrupiące chipsy z buraka. Ich przygotowanie jest bajecznie proste – wystarczy pokroić buraki w cienkie plastry i wysuszyć w piekarniku. Następnie można je posypać odrobiną soli i rozmaitych ziół. To doskonała alternatywa dla niezdrowych przekąsek np. na rodzinny wieczór filmowy. Z buraków z powodzeniem można też stworzyć pyszny hummus czy nawet kotlety, np. na bazie kaszy jaglanej.

Buraki bardzo dobrze wypadają w słodkiej odsłonie, jako choćby dodatek do czekoladowych ciast i babeczek! Wcale nie są wyczuwalne, natomiast nadają wypiekom naturalnej słodyczy i miękkości.

Ciekawostki o burakach

  1. Wszystkie znane nam obecnie odmiany buraka mają jednego wspólnego „przodka” – buraka dzikiego. Z botanicznego punktu widzenia wyróżnia się trzy podstawowe podgatunki:
  • Beta vulgaris L. subsp. adanensis
  • Beta vulgaris L. subsp. maritima
  • Beta vulgaris L. subsp. vulgaris

Buraki, które są uprawiane współcześnie pochodzą od ostatniego z wymienionych podgatunków. Wyróżniamy buraki liściowe (boćwina) oraz buraki korzeniowe, a wśród tych ostatnich buraki: cukrowe, pastewne i ćwikłowe.

  1. Burak ćwikłowy jest jednym z najpopularniejszych warzyw uprawianych w Polsce.
  2. Polska jest największym producentem buraków ćwikłowych w całej Unii Europejskiej.
  3. Tradycyjny barszcz ukraiński obowiązkowo serwowany jest w towarzystwie małych bułeczek polanych sosem czosnkowym, zwanych pampuszkami.
  4. Choć burak jest pysznym i zdrowym warzywem, stanowi prawdziwe utrapienie, gdy… poplami ubrania i zabarwi ręce. Chcąc pozbyć się go ze skóry, wystarczy umyć ją solą i sokiem z cytryny, ale z pomysłu tego powinny zrezygnować osoby o skórze bardzo wrażliwej i podatnej na podrażnienia. Z kolei z ubrań można wywabić plamę, pocierając ją kawałkiem gruszki. Nigdy nie należy usuwać plam pod ciepłą wodą! Ciepła lub tym bardziej gorąca bowiem utrwala plamę – spłukujemy zimną wodą.