CZARNE JAGODY

W naszej kulturze czarne jagody są nieodłącznie kojarzone z latem. W niektórych zakątkach Polski na ich lipcowe leśne zbiory wyruszają całe rodziny. Brudzą buzie, robią plamy na ubrankach – ale i tak je kochamy! Nie ma lepszego letniego deseru niż czarne jagody ze śmietaną i z cukrem. Chyba każdy choć raz w życiu spróbował tego kulinarnego arcydzieła…

Niepozorne czarne jagody kryją w sobie wiele tajemnic. Pierwszą z nich można zauważyć już w ich nazwie – w zależności od regionu Polski nazywa się je bowiem jagodami, czernicami lub czarnymi borówkami. Okazuje się, że to właśnie ta ostatnia, małopolska wersja – borówka czarna – jest naukową nazwą tego fascynującego owocu. W tym tekście jednak zostaniemy przy ich zwyczajowym określeniu. Co, poza komplikacjami związanymi z nazwą, warto wiedzieć o czarnych jagodach? Jakie właściwości lecznicze tych owoców powinnyśmy wykorzystywać na co dzień i co można z nich wyczarować w kuchni?

HISTORIA CZARNYCH JAGÓD

O czarnych jagodach wspominało w swoich pracach wielu autorów starożytnych: m.in. Pedanios Dioskurydes czy Pliniusz Starszy. Z zapisków tego ostatniego wiemy, że w starożytnym Rzymie sok z borówki czarnej był wykorzystywany do barwienia na czarno ubrań niewolników. Nie wiemy nic o ewentualnym zastosowaniu jagód w ówczesnej kuchni czy w tamtejszej medycynie. Wiadomo natomiast – choćby z mitologii – że czarna jagoda od bardzo dawna była ważną rośliną dla Słowian i ludów północnej Europy. Używano jej głównie w celach leczniczych: przede wszystkim w ostrych biegunkach i przy dyzenterii, a także w innych chorobach układu trawiennego.

Jagody – jak chyba żaden inny owoc – zaznaczyły się w historii świata na początku XX w. Któż nie słyszał o Rasputinie? Ten ubogi chłop i utalentowany znachor z guberni tobolskiej przyrządził z czarnych jagód lekarstwo na trudne do powstrzymania krwotoki carewicza Aleksego. Dzięki temu wkupił się w łaski dworu cara Mikołaja II, gdzie w kilka lat stał się jedną z najbardziej wpływowych postaci.

Czarne jagody miały też ogromne znaczenie dla polskiej kultury ludowej. 2 lipca obchodzono tradycyjnie święto Matki Boskiej Jagodnej (Nawiedzenie Najświętszej Maryi Panny – dziś przeniesione na 31 maja) i wspólnie święcono owoce jagody. Wiązały się z nim różne przesądy – na Lubelszczyźnie trzymano się na przykład zwyczaju, by do tego dnia nie zbierać i nie jeść nie tylko jagód leśnych, ale też malin, porzeczek i agrestu. Na Ziemi Sandomierskiej zaś, w tradycji Lasowiaków, przed jedzeniem jagód powstrzymywały się tego dnia kobiety, którym zmarły dzieci. W przeciwnym razie ich dzieci miałyby nie dostać owoców rozdawanych z okazji tego święta w Niebie przez Matkę Boską.

UPRAWA CZARNYCH JAGÓD

Czarne jagody to o tyle ciekawy gatunek, że do dziś nie udało się wprowadzić ich do uprawy. Pozyskuje się je więc nadal tylko ze stanowisk naturalnych, choć tu i ówdzie ciągle eksperymentuje się np. z półuprawami borówki czarnej: na ich terenach ściśle kontroluje się nawożenie i dba się o zabezpieczanie roślin, by nie wymarzły. Do tej pory jednak takie uprawy nie dają powtarzalnych rezultatów. Z uwagi na swój bardzo ograniczony sezonowo charakter – w Polsce owocują, w zależności od regionu, od połowy czerwca do połowy sierpnia – oraz fakt, że ich zbiór może być prowadzony tylko ręcznie w naturalnych skupiskach, czarne jagody zwykle charakteryzują się dość wysoką ceną.

W Ameryce Północnej od XIX w. z sukcesami uprawia się gatunek spokrewniony z jagodami czarnymi – borówkę wysoką, w języku polskim nazywaną borówką amerykańską. Jej owoce są większe, bardziej mięsiste od owoców jagody czarnej i pozbawione brudzącego na ciemno soku. Od kilkunastu lat ten borówka amerykańska cieszy się sporą popularnością w Polsce, szczególnie jako dodatek do ciast i deserów.

WŁAŚCIWOŚCI ODŻYWCZE I ZDROWOTNE CZARNYCH JAGÓD

Witaminy i minerały

Choć wydają się niepozorne, czarne jagody są prawdziwą skarbnicą witamin, minerałów i innych substancji o zbawiennym wpływie na nasze zdrowie. Owoc jagody zawiera mnóstwo antocyjanów i fitoestrogenów, a także niezwykle istotny i trudny do pozyskania w inny sposób kwas foliowy.

Antocyjany to związki, które blokują wchłanianie się toksyn w przewodzie pokarmowym, działają antybakteryjnie i mogą wspierać profilaktykę antynowotworową. Mają silne działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne oraz pozytywnie wpływają na naczynia krwionośne. Dzięki ich obecności owoc jagody zapewnia lepsze krążenie krwi, wzmacnia funkcjonowanie układu pokarmowego w razie problemów jelitowych, uelastycznia naczynia krwionośne, a w razie potrzeby działa antyseptycznie.

Fitoestrogeny to z kolei hormony roślinne, które zaleca się w profilaktyce różnych tzw. chorób cywilizacyjnych:

• nowotworów,
• chorób serca i krążenia,

Powinny więc sięgać po nie szczególnie osoby z grup podwyższonego ryzyka tych schorzeń. Z uwagi na wysoką zawartość kwasu foliowego jagód nie może też zabraknąć w diecie kobiet w ciąży lub planujących dzieci w przyszłości. Substancja ta jest niezbędna do odpowiedniego rozwoju układu nerwowego płodu. Wartości odżywcze jagód są również pomocne w leczeniu anemii czy obniżeniu poziomu złego cholesterolu. Wysoka dawka błonnika pokarmowego, który stymuluje metabolizm, przy niskiej wartości kalorycznej – zaledwie 46 kcal w 100 g owoców – sprawia, że po czarne jagody mogą bez problemu sięgać także osoby na diecie redukcyjnej.

Tabela wartości odżywczych czarnych jagód (w 100 g produktu)

Zawartość witamin i minerałów (w 100 g produktu)

Czarne jagody w kosmetyce i farmacji

Co ciekawe, czarne jagody znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. Wykorzystuje się je m.in. w produkcji preparatów dla cukrzyków, leków wspomagających leczenie chorób oczu czy usprawniających pracę jelit. Te drobne owoce mają też wielką moc, jeśli chodzi o rozwiązywanie różnego rodzaju problemów skórnych. Krem z ekstraktem z jagód w składzie pomoże szczególnie, jeśli mamy cerę naczynkową lub trądzikową. Z uwagi na swoje właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne, czarne jagody mogą ponadto skutecznie przeciwdziałać procesom starzenia się skóry – znajdują się więc często w składach kosmetyków przeznaczonych do pielęgnacji skóry dojrzałej. Wzmacniają naczynka, poprawią nawilżenie, wygładzą i zmiękczą skórę. Innymi słowy: prawdziwy skarb ukryty gdzieś głęboko w lesie!

JAK PRZYRZĄDZAĆ CZARNE JAGODY?

Sposobów na przyrządzanie jagód jest całe mnóstwo – któryś z nich na pewno przypadnie do gustu nawet największym niejadkom. Największe korzyści zdrowotne (i smakowe) przynosi bez wątpienia spożywanie jagód na surowo.

UWAGA! Choć podczas spaceru po lesie kuszące może się wydawać jedzenie jagód prosto z krzaczka, lepiej tego nie robić. Na owocach czarnych jagód mogą bowiem bytować niebezpieczne pasożyty – bąblowce – które w organizmie człowieka powodują groźną chorobę zwaną bąblowicą. Lepiej więc zebrać jagody do koszyka lub słoika, a po powrocie do domu dokładnie je umyć i dopiero wtedy zjeść, by nie ryzykować.

Niestety, jak już wspomnieliśmy, sezon na jagody jest mocno ograniczony w czasie. Mamy jednak dobrą wiadomość – czarne jagody nie tracą nic ze swoich właściwości w procesie mrożenia. Jeśli więc chcemy rozkoszować się nimi o innej porze roku, sięgnijmy po mieszankę Owoce lasów i sadów Proste Historie, w której obok jagód znajdziemy też czerwone porzeczki, czarne porzeczki, maliny i jeżyny. Są gotowe do spożycia zaraz po rozmrożeniu.

Czarne jagody można zresztą przetworzyć także w inny sposób. Dużo wartości odżywczych ma choćby sok z jagód. Jest łatwy do przyrządzenia i można długo go przechowywać, co znacznie ułatwia dostęp do zawartych w jagodach witamin przez cały rok. Jagodowy sok warto pić zwłaszcza wtedy, gdy dopadnie nas uciążliwa biegunka. W chłodne miesiące, kiedy brak świeżych owoców, możemy zajadać się suszonymi jagodami. Są równie smaczne i bogate w wartości odżywcze.

Czarne jagody, zarówno te świeże, jak i mrożone, idealnie nadają się do przeróżnych kulinarnych eksperymentów. Świetnie komponują się w deserach, ciastach i muffinkach, mogą być dodawane do mięs czy sosów. Sprawdzą się również jako dodatkowy zastrzyk witamin do śniadania, jeśli zdecydujemy się dodać garść jagód do owsianki. Fantastycznie smakują ponadto jako farsz do pierogów czy słodkich knedli.

CIEKAWOSTKI O CZARNYCH JAGODACH

• Festyny i festiwale poświęcone czarnym jagodom odbywają się latem w całej Europie. W Polsce, w Domatówku na Kaszubach, co roku odbywa się festyn „Jagodobranie”, w Czechach poświęca się im festiwal „Boruvkobrani” w miejscowości Borovany, a w Niemczech Das Blaubeerfest w Eggesin. Najbardziej zwariowani na punkcie swoich jagód wydają się jednak Ukraińcy ze wsi Hukływyj w regionie zakarpackim. Powstał tam bowiem nawet… pomnik jagody!
• Jako polscy turyści podróżujący po Czechach i Słowacji powinniśmy zachować szczególną ostrożność przy zamawianiu owocowych deserów w tych krajach. Spotkamy się tam bowiem z pewnością ze słowem „jahoda” – ale nie dajmy się zwieść! W językach obojga naszych południowych sąsiadów bowiem „jahoda” to… truskawka. Jeśli więc mamy ochotę raczej na owoce leśne, szukajmy w menu i na etykietkach słowa „boruvka” lub „brušnice”.
• We Francji sok lub moszcz z jagód (a czasem nawet wyizolowane antocyjany, zwane myrtylliną) mają swój ważny udział w sztuce winiarskiej. Bywają bowiem używane do kupażowania win – a więc barwienia ich na głęboki, czysty i trwały czerwony kolor.