Skip to main content
1
Blog

Chrzan

By 7 września 2016 3 czerwca, 2020 Brak komentarzy
Chrzan - polska przyprawa i ludowe lekarstwo

Chrzan jest jedną z tych roślin, bez których trudno obejść się w tradycyjnej polskiej kuchni. Choć stosowany jest zazwyczaj w niewielkich ilościach i wykorzystywany głównie jako wyrazista przyprawa, może być nie tylko dodatkiem, ale głównym składnikiem wielu potraw. Warto poznać go bliżej, gdyż jego rola nie ogranicza się wyłącznie do „podkręcania” smaku. Jak się okazuje, ma on wiele walorów natury prozdrowotnej… Co zatem należy wiedzieć o poczciwym chrzanie?

Historia chrzanu

Chrzan jest byliną, która obejmuje trzy gatunki. W Polsce naturalnie występuje wyłącznie chrzan pospolity. Jego historia jest bardzo długa, bowiem ponoć już starożytni Egipcjanie i Rzymianie znali i cenili walory zarówno smakowe, jak i lecznicze chrzanu. Na terenach Europy historia tej rośliny sięga co najmniej XI wieku. Wtedy to uprawiany był w jej różnych zakątkach. Niektórzy badacze twierdzą jednak, że Słowianie uprawiali chrzan już w IX wieku.

Nie do końca wiadomo, skąd pochodzi i jak to się stało, że zyskał ogromne uznanie na ziemiach polskich. Przypuszcza się, że mógł trafić do Polski z terenów dzisiejszej Rosji bądź z obszaru Morza Śródziemnego. Szerzej w naszym kraju został poznany i doceniony prawdopodobnie w okresie średniowiecza. Pewne jest natomiast to, że już w bardzo odległych czasach wykorzystywany był nie tylko jako przyprawa, ale również jako środek leczniczy – zewnętrznie m.in. w bólach różnego pochodzenia (w formie okładów) oraz wewnętrznie jako lek na dolegliwości trawienne.

Bez wątpienia chrzan znany był już w XIII wieku w Danii oraz w Niemczech. Nieco później dotarł do Anglii, a następnie do Ameryki Północnej. Obecnie rośnie dziko w niemal całej Europie, w części Azji, a także we wspomnianej Ameryce Północnej.

Uprawa chrzanu

Dziko rosnący chrzan można spotkać w całej Polsce, w szczególności na obszarach wilgotnych. W tym miejscu warto wspomnieć kilka słów o jego nazwie, która w dużej mierze oddaje wymagania tej rośliny.

Łacińska nazwa chrzanu pospolitego to Armoracia rusticana. „Ar” oznacza blisko, zaś „more” oznacza morze, co sugeruje, że jest to roślina rosnąca na obszarach zasobnych w wodę.

Chrzan nie ma szczególnie dużych wymagań. Warto natomiast zatroszczyć się o odpowiednie stanowisko dla niego, bo wówczas urośnie odpowiednio duży i będzie po prostu smaczniejszy niż ten rosnący dziko, pozbawiony jakiejkolwiek pielęgnacji. Chrzan nie lubi dużej ilości słońca. Pod jego wpływem liście zaczną szybko żółknąć, dlatego najlepszy będzie półcień. Najlepszą glebą będzie gleba próchnicza, piaszczysto-gliniasta bądź piaszczysta, lekko wilgotna.

Chrzan nie lubi gleby kwaśnej i – choć lubi wilgoć – bardzo podmokłej.

Korzenie można sadzić zarówno wiosną i jesienią. Jeśli potrzebujemy liści chrzanu, należy je zbierać późną wiosną oraz początkiem lata, zanim zaczną żółknąć, natomiast korzeń wykopujemy jesienią, gdy liście żółkną.

Wartości odżywcze i zdrowotne chrzanu

Choć idziemy z postępem, łatwo zauważyć w ostatnim czasie, że coraz częściej wracamy do tradycyjnych, naturalnych receptur. Również chrzan ma właściwości lecznicze, na które warto zwrócić uwagę. W medycynie ludowej chrzan jest traktowany jako naturalny antybiotyk m.in. na zatoki oraz wiele innych dolegliwości układu oddechowego czy trawiennego.

Właściwości lecznicze chrzanu

Chrzan na przeziębienie, chrzan na katar, a nawet infekcje układu moczowego – jeżeli do tej pory zdarzało nam się ignorować ludowe porady, może najwyższy czas spojrzeć na nie łaskawszym okiem? To niepozorne, tanie i dostępne w niemal każdym sklepie spożywczym warzywo warto docenić, bo wybitnie wzmacnia organizm!

Korzeń chrzanu kryje w sobie bogactwo witamin i minerałów. Znajdziemy w nim spore ilości witaminy C, witaminę A, witaminę E, a także witaminy z grupy B. Ponadto zawiera takie minerały jak m.in. magnez, żelazo, sód, potas, wapń.

Jakie działanie na ludzki organizm wykazuje chrzan? Przede wszystkim:

  • działa przeciwbakteryjnie, grzybobójczo, wykrztuśnie i przeciwwirusowo;
  • wykazuje lekkie działanie przeciwreumatyczne i moczopędne;
  • pobudza wydzielanie soków trawiennych – dlatego warto łączyć go z ciężkimi potrawami, jak np. smażone mięsa;
  • poprawia apetyt;
  • wspiera leczenie kataru, kaszlu, zapalenia oskrzeli;
  • łagodzi nerwobóle i dolegliwości reumatyczne – stosowany zewnętrznie.

Warto wspomnieć również o tym, że korzeń chrzanu wykorzystywany jest w kosmetyce.

Przemywając twarz rano i wieczorem startym korzeniem, można pozbyć się przebarwień i piegów. Substancje zawarte w chrzanie działają bowiem wybielająco na skórę. Może on jednak podrażniać, dlatego zabieg taki nie jest polecany osobom z bardzo wrażliwą cerą, skłonną do podrażnień.

Działanie lecznicze wykazuje nie tylko korzeń chrzanu, ale także jego liście. Napar z liści to domowy lek na problemy z układem oddechowym.

Czy chrzan to dobry antybiotyk na chore zatoki?

Choć ten naturalny sposób nie jest obecnie powszechnie znany, medycyna ludowa stosowała go w leczeniu zatok od niepamiętnych czasów. Chrzan wspomaga bowiem usuwanie z dróg oddechowych zalegającej wydzieliny, przynosząc tym samym prawdziwą ulgę każdemu, kto cierpi z powodu ich zatkania. Istnieje wiele receptur z sokiem z chrzanu w roli głównej. Wykorzystuje się w nich także miód, sok z cytryny lub imbir.

Tabela wartości odżywczych chrzanu (w 100 g produktu)

KALORIE 68 kcal
BIAŁKO 4,5 g
WĘGLOWODANY 18,1 g
TŁUSZCZ 0,6 g
BŁONNIK POKARMOWY 7,3 g

Zawartość witamin i minerałów (w 100 g produktu)

SÓD 7 mg
POTAS 740 mg
WAPŃ 78 mg
FOSFOR 120 mg
ŻELAZO 1,2 mg
MAGNEZ 43 mg
WITAMINA A 3 µg
BETA-KAROTEN 20 µg
TIAMINA (WITAMINA B1) 0,140 mg
RYBOFLAWINA (WITAMINA B2) 0,110 mg
NIACYNA (WITAMINA B3) 0,60 mg
WITAMINA C 114 mg
WITAMINA E 0,00 mg

Jak przyrządzać chrzan?

Ostry, drażniący smak i aromat chrzanu to jego znaki rozpoznawcze. W kuchni możemy wykorzystać zarówno liście, jak i korzenie chrzanu. Jako przyprawa chrzan nadaje potrawom wyrazistego charakteru. Możemy wzbogacić nim dania z ryb i mięs, piekąc lub smażąc je z dodatkiem chrzanu (świeżego korzenia pokrojonego w słupki lub obkładając mięso liśćmi) bądź serwując go w formie sosu.

Chrzan świetnie łączy się z jabłkami, burakami i ziemniakami. Fantastycznie sprawdza się jako komponent sosów do mięs i dressingów do sałatek.

Jak jeszcze wykorzystać chrzan? Oto kilka przykładów:

  • zupa chrzanowa – powinna być wyrazista, gęsta i kremowa. Można dodać do niej np. jabłko, odrobinę masła, serek mascarpone. Ma on lekko słodkawy posmak, który doskonale zrównoważy ostry smak chrzanu. Zupę tę można serwować np. z grzankami lub groszkiem ptysiowym;
  • chrzan do kiszonek – jest on nieodzownym elementem rozmaitych przetworów, jak np. kiszone ogórki, do których należy dodać zarówno odrobinę korzenia, jak i liście. Chrzan nie tylko wzbogaci smak ogórków, ale też zapobiegnie ich psuciu;
  • ryba grillowana w liściach chrzanu – to niecodzienny, ale bardzo smaczny przepis na obiad. Połączenie delikatnego mięsa ryby z wyrazistym chrzanem to strzał w dziesiątkę;
  • chrzan jako marynata – skoro już o grillowaniu mowa, drobno starty chrzan możemy użyć do marynowania mięs przeznaczonych do grillowania. Marynatę przygotowujemy jak zwykle, a do tego nacieramy mięso odrobiną chrzanu, dzięki czemu stanie się ono bardziej wyraziste i kruche;
  • chrzan do wędlin i mięs na zimno – można go przygotować samodzielnie lub kupić starty w słoiczku. Jeśli będzie za ostry, możemy złagodzić jego smak, dodając do niego odrobinę majonezu, cukru pudru i drobno posiekanego jajka. Stworzymy w ten sposób pyszny, bardzo kremowy sos;
  • warzywne przekąski – chrzan świetnie sprawdzi się również jako dodatek do warzyw, np. do kolorowego talerza warzyw na przyjęcie lub rodzinny wieczór filmowy. Możemy przygotować do nich sos jak powyżej, modyfikując wedle uznania, np. dodając sól, pieprz, drobno posiekaną natkę pietruszki lub szczypiorek.

W czasach, gdyż wciąż jesteśmy zabiegani, przygotowywanie domowych posiłków niejednokrotnie bywa problematyczne. Wówczas sprawdzają się mrożone dania warzywne, po które możemy sięgać bez obaw, bowiem w procesie mrożenia dary natury nie tracą swoich cennych wartości odżywczych. Z dodatkiem chrzanu prezentują się równie znakomicie! Warto wypróbować inspiracje od Prostych Historii:

Pierogi wiejskie w sosie chrzanowym
Fasolka szparagowa z chrzanem i łososiem
Bukiet warzyw w sosie chrzanowym
Smażone pyzy z musem chrzanowo-jabłkowym
Barszcz ukraiński na wędzonce z chrzanem
Krem chrzanowy z jabłkami

Ciekawostki o chrzanie

  • Jeśli lubimy ostre przyprawy i nasz chrzan pospolity nadal jest dla nas za mało wyrazisty, możemy skosztować jego japońskiego „odpowiednika” – wasabi. Chrzan japoński o charakterystycznym zielonym kolorze jest naprawdę bardzo ostry!
  • W takich krajach jak m.in. Holandia i Francja chrzan oficjalnie uznawany jest za lekarstwo.
  • Chrzan jest bardzo bogatym źródłem witaminy C – bogatszym nawet niż cytrusy.
  • Dawniej kobiety pracujące w polu nakładały na głowę wielkie liście chrzanu i przywiązywały je płócienną chustą, co miało je zabezpieczać przed słońcem.
  • Ze względu na swój skład i właściwości chrzan jest silnym naturalnym antybiotykiem, podobnie jak czosnek czy cebula. W odróżnieniu od nich nie pozostawia po sobie przykrego zapachu po spożyciu.
  • Chrzan jest obowiązkowym pokarmem w wielkanocnym koszyczku. Symbolizuje on siłę i ma gwarantować zdrowie.
  • Z korzenia chrzanu można przygotować naturalne kosmetyki, np. maseczkę lub tonik do przemywania twarzy. Działa nie tylko wybielająco, pomagając usunąć piegi i przebarwienia, ale też wygładza cerę, ma działanie przeciwzmarszczkowe.