Skip to main content
1
Blog

Czosnek

By 7 września 2016 3 czerwca, 2020 Brak komentarzy
Czosnek - naturalny antybiotyk i wspaniała przyprawa kulinarna

W dzisiejszym, bardzo nowoczesnym świecie, w którym najnowsze technologie mamy na wyciągnięcie ręki, coraz częściej brakuje nam kontaktu z tym co naturalne i pierwotne. Być może właśnie dlatego zaczynamy zwracać się w stronę medycyny naturalnej oraz tradycyjnej kuchni naszych przodków. Od wieków obecny jest w nich… czosnek! Szerokie działanie lecznicze czosnku zostało bezsprzecznie potwierdzone wieloma badaniami. Warto bliżej poznać jego właściwości, bowiem jest to warzywo o niezwykłej mocy.

Historia czosnku

Historia czosnku jest bardzo długa i ciekawa, a miejscami nawet… mroczna! Jego dobroczynne właściwości znali już starożytni i czerpali z nich pełnymi garściami. Pierwsze uprawy, które rozpoczęły się blisko 5 tysięcy lat temu, miały miejsce w Chinach. Stamtąd czosnek dość szybko zawędrował do Indii.

Około 450 roku p.n.e. powstała nawet indyjska pieśń o czosnku. Wychwalane są w niej wyjątkowe właściwości czosnku jako środka, który bardzo wydłuża życie – to dowodzi, że już wtedy znano jego leczniczą moc.

Czosnek powszechnie uprawiany był także m.in. w starożytnej Grecji, Rzymie, Egipcie i na Półwyspie Arabskim. Wzmianki o tej niezwykłej roślinie, będącej jednocześnie przyprawą i warzywem, można znaleźć m.in. w żydowskim Talmudzie oraz w biblii, a dokładniej w Księdze Liczb. Już w tamtych czasach wiedziano o tym, że czosnek wspiera zdrowie organizmu, podnosi sprawność, pomaga usuwać pasożyty.

Wybitni lekarze swych czasów, jak Galen (lekarz rzymski greckiego pochodzenia) oraz Hipokrates (lekarz grecki, zwany niejednokrotnie ojcem medycyny) słusznie zauważyli, że czosnek jest doskonałym lekarstwem zarówno na choroby układu oddechowego i pokarmowego, a ponadto usuwa z organizmu toksyny i działa moczopędnie.

Jeszcze przed naszą erą, jak i w jej początkach, powstało wiele dzieł opisujących różnego rodzaju leki i mikstury na bazie czosnku działające na wiele dolegliwości.

W Polsce czosnek pojawił się stosunkowo późno, bo dopiero w czasach średniowiecznych. Nie jest pewne, w jaki sposób trafił na nasze ziemie, ale przypuszcza się, że wraz z kupcami bądź Tatarami. Szczególnie popularny był wśród ludzi ubogich, którzy traktowali go jako lek na wszystkie dolegliwości.

Późniejsze badania kliniczne potwierdziły dobroczynną, leczniczą moc tej rośliny. Obecnie czosnek jest wymieniany nawet w Farmakopei, czyli urzędowym spisie leków dopuszczonych do obrotu.

W tym miejscu nie można nie wspomnieć o jeszcze jednej istotnej kwestii, a mianowicie o ogromnej… mocy magicznej czosnku! Przez wieki pełnił on bardzo ważną rolę nie tylko w kuchni i medycynie naturalnej, ale zajmował też niezwykle „elitarne” stanowisko wśród przedmiotów służących do obrony przed złem. W pierwszej kolejności jest on bez wątpienia kojarzony z wampirami. I słusznie.

W całej Europie w okresie średniowiecza czosnek wykorzystywany był do ochrony przed wampirami. Wieszano go w domostwach przy drzwiach w celu odstraszenia tych demonicznych istot.

Jego rola nie kończyła się jednak na ochronie przed tymi upiorami, bowiem miał za zadanie odstraszać także m.in. czarownice, wszelkie złe duchy i strzec przed działaniem czarnej magii.

Uprawa czosnku

Czosnek nie jest warzywem trudnym w uprawie, choć ma pewne wymagania m.in. co do stanowiska i rodzaju gleby. Chcąc uzyskać dobre plony, należy spełnić następujące kryteria:

  • słoneczne stanowisko – takie jest najbardziej optymalne, choć półcień też będzie dobrym rozwiązaniem;
  • gleba piaszczysto-gliniasta – czosnek ma słabo rozwinięty system korzeniowy, potrzebuje gleby średnio wilgotnej, próchniczej;
  • obojętne pH gleby – powinno ono wynosić około 6,5 – 7.

Decydując się na uprawę czosnku, należy wybierać odmiany rodzime, które są dobrze przystosowane do warunków klimatycznych panujących w Polsce. Mogą to być zarówno odmiany jare i ozime:

  • odmiany jare – jak np. Jankiel i Jarus, sadzone wiosną (druga połowa marca do pierwszej połowy kwietnia), na głębokość około 5 cm, zbierane we wrześniu;
  • odmiany ozime – jak Huzar, Arkus czy Zawrat, sadzone jesienią (druga połowa października do pierwszej połowy listopada), na głębokość około 10 cm, zbierane w lipcu.

Uprawiając czosnek, możemy jednocześnie ochronić wiele innych upraw, gdyż jego intensywny zapach odstrasza szkodniki takie jak np. myszy oraz mszyce, a ponadto przeciwdziała chorobom wywoływanym przez grzyby.

Czosnek dobrze rośnie w towarzystwie marchwi, buraka, ogórka, pomidora, a także kwiatów (np. róż) oraz drzew owocowych. Nie jest natomiast polecane sadzenie go w sąsiedztwie warzyw kapustnych i strączkowych. Warto też pamiętać, by nie uprawiać czosnku na ziemi zajętej w poprzednim roku przez warzywa cebulowe – będzie wówczas narażony na typowe dla nich szkodniki i choroby. Dobry przedplon dla czosnku stanowią np. pomidory i ogórki.

Wartości odżywcze i zdrowotne czosnku

Już w starożytności, m.in. w Rzymie i Grecji, znano i wykorzystywano lecznicze właściwości w walce z chorobami układu pokarmowego oraz oddechowego. W podobnej roli występował on w polskiej medycynie ludowej.

Na schorzenia układu oddechowego serwowano chorym napój na bazie mleka, miodu i czosnku. Przepis ten doskonale znamy i niejednokrotnie sięgamy po niego także współcześnie.

Ponadto przy pomocy czosnku leczono choroby pasożytnicze, jak owsica czy robaczyca. Stosowano go również na: choroby jamy ustnej (przede wszystkim zębów i dziąseł), bóle głowy, choroby zakaźne, reumatyzm.

Czy czosnek naprawdę jest zdrowy?

Starożytni do potwierdzenia tego faktu nie potrzebowali zaawansowanych badań – same za siebie mówiły widoczne gołym okiem znakomite efekty kuracji czosnkowej. My jesteśmy może bardziej podejrzliwi, ale obecnie na szczęście dysponujemy na tyle rozległą wiedzą, popartą badaniami klinicznymi, że nie powinniśmy mieć najmniejszych wątpliwości co do tego, że czosnek jest zdrowy!

Co kryje w sobie ząbek tej rośliny? Czosnek składa się przede wszystkim z wody. Jej zawartość w każdym ząbku wynosi do 65%. Poza tym zawiera węglowodany, białka i cukry. Nie musimy jednak obawiać się o kaloryczność, bowiem jeden ząbek czosnku dostarcza tylko 7 kalorii.

Czosnek jest pełen witamin, przede wszystkim: C, A, B1, B2, B6 i PP, oraz minerałów takich jak: magnez, fosfor, żelazo, sód, wapń i potas.

Zdecydowanie jednak najbardziej wyjątkowym związkiem w jego składzie jest tak zwany olejek czosnkowy oraz organiczne związki siarkowe. Do tych ostatnich zalicza się alliina, która wykazuje silne działanie bakteriobójcze. Na tym nie koniec listy cennych składników, bo możemy dopisać do niej kwas pirogronowy i spirogenowy, salicynę czy fitosterole.

Zawartość wyżej wymienionych składników powoduje, że czosnek jest bardzo silnym naturalnym antybiotykiem. Działa antybakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwgrzybiczo i przeciwpasożytniczo.

Ponadto ma właściwości przeciwutleniające – chroni organizm przed wolnymi rodnikami, wspomaga metabolizm tłuszczów, chroni wątrobę. Jakby tego było mało, cechuje się działaniem przeciwskurczowym i żółciopędnym. Jaki to wszystko ma wpływ na nasz organizm? Kiedy czosnek jest szczególnie pożądany?

Czosnek w praktyce

Na cudownych właściwościach czosnku poznano się setki lat przed naszą erą. Starożytni lekarze wierzyli, że czosnek przedłuża życie, działa oczyszczająco, dodaje sił, a nawet pomaga na impotencję. Dzisiaj każdy wie, że czosnek to naturalny antybiotyk, który z powodzeniem jest stosowany przede wszystkim przy przeziębieniach. Kubek gorącego mleka z dodatkiem miodu i czosnku może nie należy do najsmaczniejszych mikstur, ale z pewnością zadziała, jeśli akurat dolega nam przeziębienie. Lecznicze właściwości czosnku możemy wykorzystać ponadto m.in. w przypadku gdy:

  • mamy grypę,
    • cierpimy na zakażenie jamy ustnej,
    • mamy nadciśnienie,
    • potrzebujemy środka przeciwbólowego, np. podczas menstruacji albo bólu zęba,
    • chcemy w sposób najbardziej naturalny obniżyć poziomu cholesterolu we krwi,
    • musimy wspomóc krążenie krwi,
    • cierpimy na zgagę,
    • borykamy się z grzybicą,
    • mamy kłopoty z zasypianiem,
    • potrzebujemy profilaktyki antynowotworowej,
    • cierpimy na alergię,
    • przez dłuższy okres zażywaliśmy antybiotyki (czosnek odbuduje florę bakteryjną jelit),
    • chcemy wzmocnić odporność organizmu.

To zaledwie kilka z wielu przykładów dobroczynnego działania czosnku. Ale niestety, pomimo wszystkich swoich zalet, nie jest on dedykowany każdemu.

Z przyjmowania czosnku należy zrezygnować w przypadku m.in. ostrego zapalenia jelit i żołądka, zapalenia nerek, gorączki w przebiegu zapalenia płuc. Spożycie czosnku powinny ograniczyć kobiety karmiące piersią. Dzieciom do 10. miesiąca życia nie należy go podawać.

Czosnek jedzony regularnie, ale w niewielkich ilościach (np. 1-2 ząbki dziennie), ma działanie lecznicze. W większych ilościach może działać toksycznie. Choć jest to rzadka przypadłość, istnieje możliwość wystąpienia alergii na czosnek.

Objawami alergii mogą być m.in.: choroby skóry wywołane ekspozycją na promieniowanie słoneczne (fotodermatozy), kontaktowe alergiczne zapalenie skóry, a w skrajnych przypadkach wstrząs anafilaktyczny oraz oparzenie skóry.

Należy też pamiętać, że czosnek może wchodzić w reakcje z lekami, powodując wzmocnienie lub osłabienie ich działania. Jeśli więc na stałe przyjmujemy medykamenty, powinniśmy skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem kuracji z użyciem czosnku.

Tabela wartości odżywczych czosnku (w 100 g produktu)

KALORIE 147 kcal
BIAŁKO 6,4 g
WĘGLOWODANY 32,6 g
TŁUSZCZ 0,5 g
BŁONNIK POKARMOWY 4,1 g

Zawartość witamin i minerałów (w 100 g produktu)

SÓD 17 mg
POTAS 400 mg
WAPŃ 41 mg
FOSFOR 153 mg
ŻELAZO 1,7 mg
MAGNEZ 25 mg
WITAMINA A 0 µg
BETA-KAROTEN 0 µg
TIAMINA (WITAMINA B1) 0,200 mg
RYBOFLAWINA (WITAMINA B2) 0,110 mg
NIACYNA (WITAMINA B3) 0,70 mg
WITAMINA C 31 mg
WITAMINA E 0,01 mg

Jak przyrządzać czosnek?

Komisja Europejska w swoich oficjalnych publikacjach zaleca, aby unikać spożywania świeżego czosnku. Zamiast tego rekomenduje sięganie po gotowe preparaty. Nie zmienia to jednak faktu, że wiele osób uwielbia świeży czosnek i chętnie dodaje go w nieprzetworzonej postaci np. do kanapek, sosów i sałatek. Jak i do czego można go wykorzystać?

Czosnek stosowany jest przede wszystkim jako przyprawa (dodawany świeży lub w formie sproszkowanej) do dań gotowanych, pieczonych i smażonych. Doskonale komponuje się z wszystkimi rodzajami mięs.

Podczas obróbki termicznej zatraca się jego charakterystyczny, nieprzyjemny zapach, za to potrawa z dodatkiem czosnku zyskuje wspaniały smak i aromat.

Czosnek można wykorzystać do wzbogacenia smaku takich dań i produktów jak m.in.:

  • zupa grochowa
  • zupa fasolowa
  • gulasz
  • gołąbki (zarówno do sosu pomidorowego, jak i do farszu)
  • wszelkie mięsa wymagające marynaty, np. przeznaczone do pieczenia w piekarniku oraz na grilla
  • kiszonki – jest on nieodzownym elementem zalewy do kiszonych ogórków czy buraków
  • placki ziemniaczane
  • tarty i zapiekanki warzywne

Sięgając do kuchni świata, można znaleźć wiele ciekawych potraw, przystawek i dodatków, w których czosnek odgrywa bardzo ważną rolę. Należą do nich m.in.:

  • objabilmerguez – tradycyjne danie kuchni tunezyjskiej, są to pieczone kiełbasy serwowane w ostrym sobie pomidorowym, obowiązkowo z jajkiem i ziemniakami;
  • harissa – chętnie jedzona przede wszystkim w Libii i Tunezji ostra pasta na bazie czosnku i chili, która doskonale komponuje się z kanapkami, kaszami i makaronami;
  • bruschetta – to z kolei typowo włoska przekąska. Pyszna grzanka posmarowana oliwą i czosnkiem w swojej tradycyjnej odsłonie podawana jest z bazylią i pomidorami;
  • ajvar – pikantna pasta z warzyw (przede wszystkim bakłażanów i papryki) wywodząca się z kuchni serbskiej, coraz bardziej popularna w Polsce. Podobne pasty i sosy to m.in. bułgarska lutenica i macedoński pindżur;
  • naan – płaski chleb na bazie białej mąki i drożdży, popularny w kuchni indyjskiej. Czosnek jest jego bardzo ważnym i niezmiennym składnikiem;
  • kimchi – kiszone lub fermentowane warzywa, składające się na tradycyjne danie kuchni koreańskiej. Obowiązkowymi przyprawami są tutaj czosnek, papryczka chili, cebula.

Czosnek ma zwolenników niemal na całym świecie. Wykorzystywany jest w tradycyjnej kuchni wielu państw już od wieków. Co ciekawe, nie cieszył się szczególną popularnością w kuchni niemieckiej. Wszystko ze względu na charakterystyczny zapach. Dopiero stosunkowo niedawno Niemcy zaczęli doceniać jego zalety, wraz ze wzrostem popularności potraw włoskich i francuskich, których oryginalne wykonanie jest niemal niemożliwe bez użycia czosnku.

Ciekawostki o czosnku

  • Czosnek w Grecji i w Rzymie uprawiany był w specjalnie przeznaczonych do tego celu ogrodach czosnkowych.
  • Około 1600 roku p.n.e. robotnicy pracujący przy budowie jednej z egipskich piramid nie dostali należnego im czosnku, co wywołało poważny bunt!
  • W czasie wojny koreańskiej prowadzono badania na temat wpływu czosnku na sprawność bojową żołnierzy amerykańskiego wojska. Jeśli wierzyć ich wynikom, została ona podniesiona o 11 %.
  • Wielu ogrodników uprawia czosnek nie da niego samego, ale po to, by zapewnić ochronę innym roślinom. Uprawiany w sąsiedztwie róż, chroni je przed mszycami. Na jego obecności mogą skorzystać też truskawki (czosnek zapobiega rozwojowi groźnej dla nich szarej pleśni) i brzoskwinie (chroni je przed kędzierzowatością liści).
  • W celu wyżej wymienionej ochrony nie trzeba koniecznie uprawiać czosnku – można przygotować z niego roztwór do oprysków.
  • Przykry zapach z ust po spożyciu czosnku można wyeliminować w łatwy sposób, sięgając np. po jabłko, kardamon, natkę pietruszki lub szklankę mleka.
  • Nie ma żadnego sposobu na to, aby wyeliminować zapach czosnku wydzielany przez skórę.