Niektóre powszechnie stosowane składniki, pojawiające się w różnych proporcjach w składzie licznych produktów spożywanych przez nas na co dzień, budzą niemałe kontrowersje. Często okazują się bowiem wysoce szkodliwe – nie tylko dla naszego zdrowia, ale też dla środowiska naturalnego. Jednym z takich produktów jest bez wątpienia olej palmowy, na który można natrafić niemal na każdym kroku: znajdziemy go w słodyczach, w smarowidłach do kanapek czy w gotowych produktach w proszku.
Dlaczego olej palmowy jest szkodliwy? Jak wygląda proces jego produkcji i jaki ma on wpływ na stan środowiska naturalnego? Jakich produktów, które mogą zawierać olej palmowy, lepiej unikać? Przeczytaj, by dowiedzieć się więcej!
Produkcja oleju palmowego
By rozwiać wszelkie wątpliwości, czy olej palmowy jest szkodliwy i z czego to wynika, warto przede wszystkim uświadomić sobie, co to za produkt i w jaki sposób jest pozyskiwany. Surowcem wykorzystywanym do wytwarzania oleju palmowego są owoce olejowca gwinejskiego (Elaeis guineensis Jacq.), nazywanego także potocznie palmą olejową. Roślina ta pochodzi z Afryki, ale uprawiana jest na dużą skalę w całej strefie tropikalnej.
Masowa produkcja oleju palmowego, a wraz z nią i rozległe plantacje olejowca gwinejskiego, koncentruje się jednak w rejonie Azji Południowo-Wschodniej. Największymi producentami oleju palmowego są Indonezja i Malezja – razem zaspokajają one ponad 85% światowego zapotrzebowania na ten produkt. Skąd bierze tak duża popularność olejowca gwinejskiego w tym rejonie świata?
Oprócz sprzyjających warunków klimatycznych nie bez znaczenia jest też fakt, że plantacje wytwarzające olej palmowy wyróżniają się bardzo wysoką wydajnością. Wynosi ona bowiem ok. 4,2 tony/ha rocznie, tym samym prawie czterokrotnie przewyższając pod tym względem uprawy innych roślin oleistych. Gdy wziąć pod uwagę fakt, że olej palmowy wiąże się przy tym z najniższymi kosztami produkcji, nic dziwnego, że jest on dziś najczęściej wytwarzanym olejem roślinnym na świecie. To po prostu niezwykle opłacalne.
Olej palmowy – szkodliwość dla środowiska
Wysoka wydajność upraw, niskie koszty produkcji… Choć brzmi to dosyć atrakcyjnie, rzeczywistość okazuje się bardziej skomplikowana. Globalny popyt na tani olej palmowy stał się bowiem tak wysoki, że masowa skala upraw olejowca gwinejskiego zaczęła w ogromnym stopniu wpływać na stan środowiska naturalnego w krajach, które są jego głównymi producentami. Wśród najpoważniejszych problemów ekologicznych, do których przyczynia się produkcja oleju palmowego, wskazuje się m.in.:
- likwidacja ogromnych połaci lasów deszczowych w strefie tropikalnej i znaczne wylesienie tych terenów;
- osuszanie mokradeł pod kolejne uprawy;
- zanieczyszczanie ekosystemów wodnych i lądowych przez nieprawidłowe odprowadzanie ścieków i odpadów produkcyjnych;
- utrudniony dostęp lokalnych społeczności do zubożałych zasobów naturalnych.
Niektóre z tych kwestii dość wymownie wyrażają się w liczbach. Dobrym przykładem jest tu Indonezja, która jeszcze na początku XX w. była krajem niemal całkowicie zalesionym – ok. 99% całej jej powierzchni stanowiły lasy. W latach 70., kiedy odkryto przydatność oleju palmowego w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i energetycznym, rozpoczął się proces stopniowego wylesiania kolejnych indonezyjskich obszarów pod uprawy olejowca gwinejskiego. Znaczny udział w wylesianiu miały też wielkie firmy produkujące celulozę oraz te należące do sektora przemysłu pozyskiwania drewna.
Usuwanie wielkich terenów lesistych pod rolnictwo (a także – w mniejszym stopniu – urbanizacja i industrializacja kraju) sprawiło, że do 2015 r. lesistość Indonezji spadła do 49,8 %. Szacunki Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska wskazują, że jeśli aktualne tempo produkcji oleju palmowego nie ulegnie zmianie, to do 2022 zniknie 98% lasów dwóch indonezyjskich wysp – Sumatry i Borneo. W perspektywie kolejnych kilku-kilkunastu lat Indonezja może zostać niemal całkowicie wylesiona.
Konsekwencje wylesiania i degradacji środowiska naturalnego w strefie tropikalnej są tragiczne i nieodwracalne. Wraz z lasami deszczowymi znika naturalne środowisko życia tysięcy różnych, często rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt i roślin. Unicestwieniu ulegają całe unikatowe ekosystemy, których nie będziemy w stanie odtworzyć. Warto też pamiętać, że lasy równikowe uważa się za tzw. „zielone płuca Ziemi” – to one produkują znaczną ilość tlenu, którym oddychamy.
Olej palmowy a zdrowie
Wiemy już, że produkcja oleju palmowego wpływa bardzo niekorzystnie na środowisko naturalne. A co z naszym organizmem? Czy olej palmowy jest szkodliwy dla zdrowia?
Z owoców olejowca gwinejskiego powstają dwa rodzaje oleju:
- olej z nasion palmowych, produkowany na niewielką skalę przez tłoczenie wysuszonych nasion, o jasnej barwie, wyglądem zbliżony do oleju kokosowego;
- olej z miąższu, otrzymywany w wyniku działania parą wodną na całe owocostany palmowca.
To właśnie ten drugi typ oleju znany jest jako olej palmowy i produkowany na skalę globalną. Jeśli weźmiemy pod uwagę jego surową formę, określaną też jako czerwony olej palmowy, z powodzeniem można uznać go za doskonałe źródło cennych substancji odżywczych. Surowy olej palmowy obfituje bowiem w karotenoidy i witaminę E, a ponadto zawiera m.in. fitosterole, skwalen, koenzym Q10 czy witaminę K. Wszystkie te substancje przejawiają pozytywny wpływ na stan naszego organizmu, spowalniając m.in. procesy starzenia się komórek.
Problem tkwi jednak w tym, że by czerwony olej palmowy odpowiadał wymaganiom przemysłu spożywczego – takim jak choćby możliwość długiego przechowywania czy neutralność smakowa i zapachowa – musi wcześniej zostać poddany procesowi rafinacji. W trakcie takiej obróbki zyskuje on co prawda cechy pożądane przez producentów, ale jednocześnie traci zdecydowaną większość witamin i korzystnych dla organizmu składników bioaktywnych. Co więcej, w procesie rafinacji dochodzi też do powstania licznych szkodliwych związków chemicznych.
W kolejnych etapach rafinacji surowiec zostaje bowiem często podany także uwodornieniu, w wyniku którego powstaje utwardzony olej palmowy. Charakteryzuje się on wysoką zawartość niekorzystnych dla zdrowia nasyconych kwasów tłuszczowych, a także tzw. izomery „trans” nienasyconych kwasów tłuszczowych. Tłuszcze trans wykazują zaś szereg negatywnych właściwości dla naszego zdrowia. Specjaliści Europejskiego Biura ds. Bezpieczeństwa Żywności stwierdzili, że przejawiają one silne działanie miażdżycorodne i zwiększają ryzyko niebezpiecznych incydentów sercowo-naczyniowych, bo znacznie podnoszą poziom „złego cholesterolu” LDL i trójglicerydów.
Utwardzony olej palmowy – w jakich produktach się znajduje i jak go unikać?
Ze względu na niewielkie koszty produkcji utwardzony olej palmowy trafia do licznych artykułów spożywczych, po które wielu z nas sięga na co dzień – zwłaszcza tych wysoko przetworzonych. Znajduje się w składzie takich produktów, jak np.:
- twarde margaryny do pieczenia i frytury;
- sklepowe słodycze: ciastka, batoniki, czekolady, lody;
- słone przekąski: chipsy, popcorn, masło orzechowe i inne smarowidła;
- produkty gotowe i instant: zupki chińskie i w proszku, gotowe tortille, mleczne desery w proszku, budynie, gotowe mieszanki na ciasta.
Kto próbował kiedyś w pełni wyeliminować utwardzony olej palmowy ze swojej diety, ten wie, jak trudne to zadanie… Warto jednak zawsze przed zakupem dokładnie czytać etykiety wybieranych przez nas produktów i w miarę możliwości unikać tych, które mają go w swoim składzie. Jeśli wymienione wyżej produkty często pojawiają się w Twoim codziennym jadłospisie, pomyśl o zmianie nawyków żywieniowych. Gotowe dania instant to z pewnością atrakcyjna opcja dla zabieganych, którzy nie mają czasu na gotowanie – ale można zrobić to lepiej i zdrowiej!
Wymyślanie i przygotowywanie posiłków wydaje Ci się zbyt czasochłonne? Postaw na proste i szybkie, zdrowe zupy z polskich warzyw. Wystarczy, że zawsze będziesz mieć pod ręką skomponowane ze smakiem mrożone mieszanki na zupę Proste Historie, które pozwolą Ci ugotować pyszny i pożywny obiad w niecałe pół godziny. Do wyboru masz całe mnóstwo tradycyjnych polskich smaków, takich jak choćby:
- Krupnik polski z kaszą jęczmienną;
- Barszcz ukraiński;
- Zupa jarzynowa;
- Zupa grzybowa z podgrzybkami;
- Zupa ogórkowa z koperkiem
i wiele innych pysznych możliwości. Zupy Proste Historie to smaczna i zdrowa alternatywa dla wysoko przetworzonej żywności – bez oleju palmowego i innych szkodliwych składników. Koniecznie sprawdź też nasze przepisy i pomysły na niebanalne, zaskakujące podanie dobrze znanych zup: znajdziesz je tutaj.
