Uszka z grzybami, kluski z makiem, aromatyczny świąteczny piernik… Choć różnimy się życiowymi doświadczeniami i bagażem wspomnień, to jednak większości z nas święta Bożego Narodzenia kojarzą się z pewnymi specyficznymi smakami i zapachami. Oprócz rodzinnej atmosfery to właśnie tradycyjne potrawy świąteczne są tym, na co czekamy najbardziej w tym radosnym czasie. Święta to jednak także jeden z tych momentów w roku, kiedy wyraźniej niż zwykle zdajemy sobie sprawę ze zróżnicowania regionalnego naszego kraju.
Polskie dania świąteczne cechują się bowiem dość dużą różnorodnością. Tak ważne w konkretnych regionach tradycyjne potrawy bożonarodzeniowe, jak podhalańskie moskole, kaszubskie pluci czy śląska moczka, okazują się zupełnie nieznane w innych częściach kraju. Jakie wigilijne specjały królują na świątecznych stołach w różnych zakątkach Polski? Jaka jest symbolika potraw wigilijnych i składników, które są wykorzystywane do ich przyrządzenia? Sprawdź, co warto wiedzieć na ten temat!
12 potraw wigilijnych – symbolika
Zacznijmy od tego, co nas łączy – a jest to niewątpliwie symbolika potraw wigilijnych, niezwykle bogata i wywodząca się z bardzo odległych czasów. Po pierwsze, niezależnie od regionu świątecznych dań na wigilijnym stole musi być dokładnie 12. Co symbolizuje liczba potraw wigilijnych?
Przede wszystkim warto wiedzieć, że wigilijne menu z 12 dań nie obowiązywało od zawsze. Przez wiele wieków uważano, że należy zachować nieparzystą liczbę potraw na świątecznym stole – podawano więc 7, 9 lub 11 dań, w zależności od zamożności rodziny. Nie wiemy dziś dokładnie, kiedy ani dlaczego ten zwyczaj uległ zmianie – istnieje kilka hipotez na ten temat.
Według niektórych badaczy dawnych polskich tradycji liczba 12 odnosi się po prostu do 12 miesięcy w roku, które mają się okazać obfite i pomyślne dla gospodarza. Nietrudno zauważyć, że takie wyjaśnienie bazuje na kulturze ludowej, bliskiej wierzeniom pogańskim. Inni uważają, że chodzi tu raczej o tradycję chrześcijańską, a 12 potraw wigilijnych symbolizuje 12 apostołów, z którymi Jezus Chrystus zasiadł do ostatniej wieczerzy.
Symbolika potraw wigilijnych – typowe świąteczne składniki
Równie, a może nawet bardziej interesująca okazuje się symbolika popularnych składników wykorzystywanych do przygotowania rozmaitych świątecznych dań we wszystkich zakątkach kraju. Choć same tradycyjne potrawy świąteczne często znacznie się od siebie różnią, nieprzypadkowo przyrządza się je z podobnych produktów. Na wigilijnych stołach najczęściej goszczą:
- Ryby. W tym przypadku symbol jest stosunkowo prosty do odczytania – ryba jest oczywiście znakiem Jezusa Chrystusa, używanym przez chrześcijan od ponad dwóch tysięcy lat. Według prastarych wierzeń ludowych uważa się ją ponadto symbolem płodności i narodzin. Co więcej, w polskiej obrzędowości od wieków traktuje się ryby jako pokarm postny – to kolejny, bardziej przyziemny powód, dla którego wigilia nie może się bez nich obyć.
- Mak i miód. Drobne czarne ziarenka nieprzypadkowo pojawiają się w szeregu wigilijnych potraw, od kutii po makowiec. To mający swój początek w czasach słowiańskich symbol płodności, dostatku i urodzaju. Dlaczego? Prawdopodobnie z uwagi na ogromną ilość małych nasionek obecnych w jednej makówce. Na świątecznym stole makowi często towarzyszy miód, postrzegany jako symbol witalności, radości życia oraz bogactwa – być może ze względu na swój złocisty kolor.
- Kapusta i grzyby. Jeden z wigilijnych duetów doskonałych – czy to jako samodzielne danie, czy jako farsz do przepysznych pierogów i uszek – miał według ludowych wierzeń przynosić zdrowie, chronić przed chorobami i zapewniać dużo szczęścia na co dzień. Kapustę wiązano z życiodajną siłą, która ponoć gwarantowała długie i zdrowe życie. Same grzyby, „wykradane” z lasu, uważano natomiast za składnik z tajemniczego świata, który zapewnia łączność ze zmarłymi. Mają pozyskiwać uczestnikom wieczerzy przychylność dusz, które odeszły.
- Suszone owoce. Pijąc tradycyjny kompot z suszu, mało kto zdaje sobie sprawę, jak wiele symbolicznych znaczeń kryją pływające w nim owoce. Jabłka oznaczają miłość, pokój i zdrowie, gruszki – długowieczność, zaś śliwki łączy się ze zdolnością odpędzania złych mocy.
Tradycyjne potrawy świąteczne: Podhale
Świąteczną wędrówkę po Polsce zacznijmy od południa. Specyficzny folklor podhalański, pełen tajemniczych gwarowych słów i wyrazistych smaków, w wydaniu wigilijnym okazuje się niezwykle kuszący. Co ciekawe, tradycyjne potrawy świąteczne pod Tatrami obfitują przede wszystkim w ziemniaki – jako składnik postny, ale i sycący.
Podczas wigilijnej wieczerzy w tamtych okolicach nie może zabraknąć przede wszystkim moskoli. To chrupkie placki z ziemniaków i cebulki, z dużą ilością pieprzu, przyrządzane jak podpłomyki – na blasze. Jeśli jesteś ciekawa, jak smakują, spróbuj gotowych Placków po góralsku Proste Historie – są one inspirowane świątecznymi, podhalańskimi moskolami. Może w tym roku zagoszczą i na Twojej wigilijnej kolacji? Przygotujesz je w kilka minut, podsmażając je bez tłuszczu na suchej patelni.
Inną potrawą, bez której trudno wyobrazić sobie święta na Podhalu, są bukty, czyli podłużne, elipsowate kluski ziemniaczane, podobne do kopytek i gotowane na parze. W wigilię w wielu domach serwuje się także kłóty – gęste i mocno doprawione danie z ziemniaków i kapusty – oraz kołatankę, czyli kaszę jęczmienną z kawałkami brukwi i miodem. Jeśli chodzi o zupy, na góralskiej wieczerzy pojawia się najczęściej grzybowa lub barszcz z kwaśnych buraków z dodatkiem fasoli.
Tradycyjne potrawy świąteczne: Śląsk
Śląska odrębność kulturowa względem reszty kraju w Boże Narodzenie wyraźnie daje o sobie znać. W jaki sposób? Choćby przez to, że tradycyjne potrawy świąteczne ze Śląska to w większości dania na słodko. W wielu domach wieczerzę wigilijną zwykle rozpoczyna kremowa zupa migdałowa, w której wyraźnie pobrzmiewają nuty wanilii i cynamonu. Potem na stole pojawiają się także makówki – porwane kawałki słodkiej bułki wymieszane z makiem i zalane mlekiem, a także moczka, czyli coś na kształt budyniu z pokruszonych pierników i bakalii z dodatkiem kompotu porzeczkowego.
Z dań wytrawnych nie może zabraknąć przede wszystkim tych na bazie kapusty: bardzo popularny jest panczkraut (ciapkapusta), czyli kiszona kapusta gotowana z ziemniakami i czosnkiem, a także kapusta z grzybami. Świąteczną kulinarną osobliwością Śląska jest bez wątpienia tzw. żur na karpiach, czyli zupa rybna gotowana z rybich głów.
W wielu domach jako dodatek podaje się też klasyczną postną potrawę rodem z tego regionu, jaką są kluski śląskie (przez samych Ślązaków określane jako kluski biołe, gumione lub gumiklyjzy). Jeśli masz na nie ochotę, wypróbuj gotowe Kluski śląskie Proste Historie. Wystarczy zanurzyć je na 3 minuty we wrzącej wodzie – i gotowe!
Tradycyjne potrawy świąteczne: Podlasie
Podlasie, region położony na styku różnych kultur, kulinarnie okazuje się niezwykle ciekawy. Podlaskie tradycyjne potrawy bożonarodzeniowe pełnymi garściami czerpią ze Wschodu. Idealnym przykładem jest tu chociażby kutia – słodki deser z ziaren pszenicy, maku i bakalii połączonych ze sobą hojną porcją miodu – która wywodzi się z terenów Słowian Wschodnich, czyli Rosji i Białorusi. Innym typowym słodkim świątecznym daniem z Podlasia są też puchate drożdżowe racuchy.
W centrum uwagi podczas podlaskiej wigilii znajdują się jednak grzyby. Na stole zawsze pojawia się barszcz grzybowy, a także pierogi (wareniki) z kapustą i grzybami. Te ostatnie, zwłaszcza podsmażone na odrobinie oleju, robią furorę na każdej wigilijnej wieczerzy. Ty też możesz je przygotować i wcale nie musisz w tym celu spędzać wielu godzin w kuchni – po prostu wykorzystaj gotowe Pierogi z kapustą i grzybami Proste Historie.
Tradycyjne potrawy świąteczne: Kaszuby
Kaszubi od wieków tradycyjnie związani są z rybołówstwem. Nic więc dziwnego, że podczas tradycyjnej wigilii kaszubskiej w głównej roli występują właśnie ryby, przede wszystkim smażone, pieczone i wędzone. Serwuje się także specyficzne pierogi z rybnym farszem, a w roli przystawki – rybne pulpeciki marynowane w zalewie octowej. Lubianą kaszubską potrawą wigilijną jest też pluci, czyli solone śledzie podawane razem z ziemniakami ugotowanymi w mundurkach.
Innym daniem, które na Kaszubach kojarzy się ze świętami, jest charakterystyczna słodka zupa brzadowa, gotowana na suszonych owocach – trochę jak kompot z suszu. Tradycyjnie podaje się ją z tłuczonymi ziemniakami, okraszonymi dodatkowo smażoną cebulką. Prawdopodobnie idealnie smakowałaby także w towarzystwie Tłuczonych pyr na maśle Proste Historie.
A jakie tradycyjne potrawy świąteczne królują w Twoim domu?
